Pogranicze spisko-sądeckie było świadkiem wielu ważnych wydarzeń w
dziejach polsko - słowackich, przemierzali te tereny królowie, miały tu
miejsce ważne spotkania i decyzje zmieniające bieg historii, ponadto
doskonale służyło wymianie towarowej, było łącznikiem pomiędzy Polską i
Węgrami, a potem monarchią habsburską. W tym regionie bujnie rozkwitało
też życie kulturalne, naukowe, monastyczne oraz twórczość z zakresu
malarstwa, rzeźby, budownictwa sakralnego oraz aktywność lokacyjna wraz z
urbanistyczno-budowlaną, której efektem są istniejące po dziś dzień
miasta, a także dawne zamki. Sprzyjało to rozwojowi
rzemiosła, miast, dawało liczne prawne przywileje i immunitety
królewskie i ożywiało region, gdzie osiedlały się liczne narodowości
tworząc specyficzną na tym terenie mieszankę narodowościowo-kulturową
będącą unikatem w skali tej części Europy.
Jak wskazują autorzy projektu tematyka sądecko-spiska po czasach zapomnienia jest w dniu dzisiejszym
doskonałym polem do przypomnienia zarówno Polakom jak i Słowakom dawnych
związków kulturowych, politycznych i gospodarczych jakie łączyły nas w
czasach średniowiecza. Projekt stanowił właśnie tego rodzaju próbę ożywienia pamięci a zarazem
ponownego zacieśnienia wzajemnych relacji na różnych obszarach. Z
założenia projekt stanowił zespół wielu przedsięwzięć o
charakterze popularyzatorsko-naukowym oraz plenerowym, których zadaniem
było zaprezentowanie wspólnej
historii i wielokulturowości Spisko – Sądeckiego pogranicza,
zamieszkiwanego przez różne grupy narodowościowe oraz wyznaniowe poprzez
toczące się na przestrzeni dziejów kontakty handlowe. W ramach realizowanego projektu dokonano wielopłaszczyznowej analizy kultury ziemi Spisko – Sądeckiej z ujęciem
lokalnych pętli tematycznych eksponujących unikalne wartości zakątków
pogranicza (rzemiosła, kuchni, tradycji czy sztuki). Inicjatywa Muzeum Okręgowego w Nowym Sączu i Miasta Stara
Lubovnia
podkreśliła te wszystkie dziedziny życia, które i dziś mają niebagatelne
znaczenie w budowaniu dziedzictwa europejskiego, w które wpisana jest
historia obydwu narodów. Służyło to dalszemu rozwojowi wzajemnych relacji obydwu
narodów, których losy historia splotła właśnie w tym miejscu.
W czerwcu 2010 r. odbyły się cztery wyjazdy terenowe m.in. do Niedzicy, Czorsztyna, Nowego Sącza Starej Lubovni, Podolińca, Dolnych Rużbachów, Rytra, Muszyny, Czchowa, Kieżmarku, Plavca, Spiskiej Soboty. W każdych z warsztatów udział wzięło 20 osób z Polski i ze Słowacji. Wyjazdy terenowe dały możliwość stronie polskiej i słowackiej
zaprezentowania i poznania wspólnej historii i wielokulturowości Spisko
– Sądeckiego pogranicza, zamieszkiwanego przez różne grupy
narodowościowe oraz wyznaniowe.
III. Pokaz mody od XIII do XIX wieku i wystawa
Na potrzeby realizowanego mikroprojektu zakupiono 20 kompletów ubiorów z okresu od XIII w. do XIX w. Stroje prezentowane były w trakcie pokazu mody towarzyszącego wykładowi pani Lucyny Rotter, wystawy ubiorów historycznych zorganizowanej w
Miasteczku Galicyjskim, warsztatów
organizowanych przy wystawie „Sala Tortur”, aranżacji wystawy „Sala
tortur”, warsztatów
teatralnych dotyczących legend sądeckich, imprez plenerowych: T
urniej rycerski,
Polska husaria – jako przykład osiągnięć staropolskiej sztuki wojennej
oraz Jarmark rzemiosła i sztuki.
IV. Rekonstrukcja sali tortur
Od 25 czerwca 2010 r. do 30 września 2010 r. dostępna była dla zwiedzających w podziemiach Domu
Gotyckiego wystawa „Sala Tortur”. W ramach wystawy prezentowane były repliki
narzędzi tortur, m. in.: madejowe łoże z zajączkami i kołowrotem,
drabina z kołowrotem, krzesło czarownic, wyciąg z kołowrotem i hakiem,
skrzypce podwójne i pojedyncze, dyby zbiorowe i pojedyncze, klatka
hańby, koło do łamania, ruszt wraz z narzędziami, bocian, kocie łapy,
kolczasty kołnierz, hiszpański but, widełki heretyków, kołyska judasza –
łącznie 7 zestawów i 5 pojedynczych narzędzi. Na bazie wystawy zorganizowano dla osób zainteresowanych w dniach 29 i
30 czerwca 2010 r. oraz 20 i 22 września 2010 r. warsztaty i
inscenizacje dotyczące
sądu nad heretykiem i czarownicą. Wystawa miała na celu przybliżenie prawa karnego funkcjonującego w dawnej Polsce oraz sposoby jego egzekwowania
w odniesieniu do czasów współczesnych. Następnie wystawa pn. „Sala tortur”
została wypożyczona partnerowi słowackiemu.
V. Imprezy: plany bitwy pod Grunwaldem oraz polska husaria - jako przykład osiągnięć staropolskiej sztuki wojennej
Dnia 17 lipca 2010 r. na Placu Kolegiackim zrealizowana została impreza plenerowa związana z wiktorią grunwaldzką. W tym samym dniu na sądeckim rynku oraz w sąsiedztwie
ruin zamku odbyła się rekonstrukcja XVII - wiecznych formacji konnych i
pieszych połączona z pokazem walki i uzbrojenia. Mieszkańcy Sądecczyzny i turyści (w tym
Słowacy) będący odbiorcami imprezy mieli okazję uczestniczyć w pokazie
pasowania na rycerza, oglądać obozowisko i pokazy walki formacji
zbrojnych, a także następujące inscenizacje - Spotkanie z królem,
Wędrowne Bestiarium oraz Spotkanie Jagiełły, Witolda i Krystyna z
Kozichgłów. Dodatkowo
można było posłuchać muzyki dawnej w wykonaniu zespołu ze Słowacji,
wziąć udział w warsztatach tańców średniowiecznych czy obejrzeć pokaz
strojów historycznych od XIII do XIX wieku.
VI. Jarmark rzemiosła i sztuki
Kolejna impreza prezentująca rzemiosło i sztukę terenu pogranicza
zrealizowana została 21 sierpnia 2010 r. w Miasteczku Galicyjskim w
formie dawnego jarmarku „Jarmark rzemiosła i sztuki”. Tak pomyślana
impreza w założeniu była okazją do spotkania z rzemieślnikami i
rękodzielnikami z terenu pogranicza polsko – słowackiego. Podczas trwania jarmarku odbyły się prezentacje wyrobów
rzemieślniczych i pokazy rękodzieła w wykonaniu słowackich i polskich
wytwórców. Zaprezentowane zostały następujące rzemiosła: wyrób
drewnianych łyżek, wyrób foremek do masła, wyrób kwiatów bibułkowych i
serwet, pokaz lania świec, pokaz prania w ługu i odczynianie uroków,
wyrób koronek klockowych, pokaz tkactwa, pokaz malarstwa na szkle, wyrób
gontów, rzeźba, garncarstwo czy zielarstwo. Następnego dnia tj.
22 sierpnia 2010 r. jarmark rzemiosła został zorganizowany przez partnera projektu po stronie słowackiej. W jarmarku uczestniczyli rzemieślnicy z Polski.
VII. Via Vinorum
Od dnia 17 września 2010 r. do 30 listopada 2010 r. w Galerii Marii Ritter prezentowana była wystawa
Via Vinorum. Wystawa ta, dotyczyła handlu winem na szlaku sądecko
– spiskim. Na 20 planszach odwiedzający mogli zapoznać się z
takimi zagadnieniami jak: kalendarium winiarstwa polskiego od
średniowiecza do czasów współczesnych, odmiany winorośli, jak zmieniał
się proces wytwarzania wina i przechowywania wina, czy święta związane z winobraniem.
VIII. Immunitety królewskie dla miast spiskich i
sądeckich
Ostatnia z wystaw pn. „Immunitety królewskie dla miast spiskich i
sądeckich” prezentowała dokumenty lokacyjne oraz przywileje handlowe
(prawo składu, np.: wina, miedzi, stali czy soli, poboru mostowego,
składowego, odpustów, jarmarku, przywileje zwolnienia od cła) dla miast
spiskich i sądeckich leżących na szlaku handlowym wiodącym z Węgier do
Polski takich jak: Stary Sącz, Nowy Sącz, Muszyna Piwniczna, Czchów,
Grybów oraz 13 miast spiskich. Wystawa dostępna była dla zwiedzających w Domu
Gotyckim od 30 września 2010 r. do 30 listopada 2010 r.
IX. Opracowanie publikacji pt. Szlak spisko-sądecki
Publikację wydano w 3.000 egzemplarzy (1 500 egz. w polskiej wersji językowej oraz 1 500 egz. w
słowackiej wersji językowej). Autor książki, bazując na materiałach źródłowych, opisuje
w ujęciu historycznym kontakty między ziemią sądecką a Spiszem, na których
intensywność oprócz stosunków politycznych, wpływały także stosunki
gospodarcze.
X. Opracowanie strony internetowej www.trakthistoryczy.sacz.pl